Cumhuriyet İdeolojisi ve Tedeyyün
Cumhuriyet Türkiye’sinde tedeyyün meselesi; dinin, devletin ve toplumun karşılıklı ve oldukça girift ilişkilerine bağlı olarak gelişmiştir. Bu üç sacayağı; bizi, Cumhuriyet’in kuruluş sürecinde resmî ideolojinin din konusunda topluma nasıl bir yön tayin ettiği ve bu doğrultuda hangi yapısal adımları attığı, bunun mukabilinde toplumun devlet tarafından atılan bu adımlara nasıl bir reaksiyon gösterdiği ve nihayetinde resmî-dinî […]
İnsanın Yükümlülüğü, Muhataplığı ve “Kadın Dindarlığı”
İnsan, sosyal bir varlıktır. İnsana ait olanı anlama ve anlatma çabası, kavramlardan hareket etmeyi gerektirir. Kavram, gösterilendir. Gösterilen, kavramın anlattığı gerçeğin kendisi değil; gerçek hakkında belli bir bilgidir. Düşüncenin temel birimidir. İnsan zihninin tüm faaliyetleri, kavramlar arasında bağ kurmaktan ibarettir. Kavramlar, gerçeği ortaya çıkarmanın da gerçeğin üstünü örtmenin de aracı olabilir. Bir kavramın bir yerde […]
Tasavvufun Önerdiği Dindarlık: Ahireti Dünyaya Taşımak
İlk tasavvuf yazarlarından Ebû Nasr es-Serrâc, (ö. 378/988) el-Lüma’ı niçin telif ettiğini izah ederken insanların sûfîler hakkındaki kanaatlerinin farklılaşmasına vurgu yapar. Ona göre sûfîler, hem “yüce mertebelere” çıkarılmakta hem küçümsenip “oyun ve eğlence düşkünü kişiler” olarak görülmekte hem takva ve zühd ehli olarak tanınmakta ama aynı zamanda sapkınlık ve zındıklıkla suçlanmaktadır. Serrâc’ın ifrat ve tefrit […]
“Teklif” Edilenle “Tâlip” Olunan Arasında Dindarlık ve Ahlâk
Din, dindarlık ve ahlâk ilişkisine dair tartışmaların, ülkemizde muhtelif vesilelerle tekrar tekrar gündeme geldiğini görmekteyiz. Bu tartışmalarda dindarlığın ahlâklı davranışlar üretmede etkili olup olmadığı, dindarların ahlâkî zafiyet gösterdiği, bazı örnekler üzerinden sorgulanıyor; buna karşılık dinî ilkelerin norm olarak kabul edilmediği toplumlardaki bireysel, siyasî ve toplumsal ahlâk sorunları, dinin etkisinin azalmış olmasıyla ilişkilendiriliyor. Ancak bağlamı ne […]
Seküler Dindarlık ve Mütedeyyin Sekülerleşmesi
Sekülerleşmenin Doğasında Dinsellik Seküler dindarlık kavramı, karşıt anlamlar taşıyan iki sözcüğün ürettiği bir çelişki daha doğrusu bir oksimoron gibi görünmektedir. Teoride esasen her iki kavram diğerinin yokluğu, zıddı veya ötekisi olmak üzere varlık bulmuştur. Ancak geç-modernlikte kutsal ile sekülerin öyle karmaşık ve eklektik görünümleri ortaya çıktı ki, bir oksimoron, bu durumları açıklamanın belki de en […]
Dinin Sanallıkla İmtihanı Layk(Like)laşmaktan Lakaytlaşmaya Yeni Bir Dindarlaşma Temayülü
Teknik veya teknolojinin insan hayatına dâhil olmasıyla birlikte insanın hayat tasavvuru ve tecrübesi farklılaşmıştır. Tarım, sanayi ve teknoloji düzleminde farklılaşan aletler veya araçlar, insanların hem düşünme hem de hayat biçimini etkilemiştir. Nitekim ilk tarım aletleri olan saban ve öğütme taşı gibi aletler, hayat tasavvurunu ve hayat tarzını değiştirmiştir. Topraktan ürün alınıp işlenmesi, insanın yerleşmesini sağlamış; […]
Estetize Edilmiş Din, Hayat ve Yeni Bir Tedeyyün Biçimi

Teklif dergisinin 10. sayısında modern sanatın estetize edilerek öncelikle bir manevî bilim, sonrasında bir metafizik haline getirilerek dinin yerine ikame edilme çabasını, diğer deyişle tinselleşme sürecine giden yolu, ele almıştım. Bu kez bu yazının devamı olarak din yerine ikame edilen modern sanatın kendine özgü amelî bağlamını nasıl oluşturduğuna, söz konusu amelî etkinliklerin bir dinî eylem […]
Din Yorgunluğu
Sadece Türkiye özelinde olmaksızın genel olarak dünya ölçeğinde de dinin gidişatına ilişkin sıkı bir eleştirel takibat, varlığını ağır bir şekilde hissettiriyor. Dinin hemen her hâli üzerine bir şeyler söyleniyor. Öyle ki bundan din temelli itikat da amel de ahlâk da nasibini almakta gecikmiyor. İnsan eliyle şekillendirilen belli başlı dinî olgu ve temsillerle din arasındaki eşleştirmeler, […]
Müslümanlar Yeniden Düşünmeye Nereden Başlamalı?
Öyle bir çağda yaşıyoruz ki, her alanda yaşanan değişimlerin hızı, belki de tarihin hiçbir döneminde görülmediği kadar yüksek. Söz konusu değişimler, beraberinde büyük riskleri ve sınır aşan sorunları getiriyor. Toplum artık bazılarına göre bir risk toplumu ve insanlığın bekasını bu risklere nasıl tepki verdikleri belirliyor. Sürekli yeni teknolojiler hayatımıza giriyor, beraberlerinde yeni yaşam biçimlerini ve […]
Din, Tedeyyün ve Temeddün
1. Giriş Din ile tedeyyün arasındaki mahiyet ve tezahür farklılıkları artıp yeni yeni tedeyyün ve temeddün biçimleri meydana çıktıkça; haklı haksız, doğru yanlış pek çok değerlendirme içeren bir “tedeyyün eleştirisi edebiyatı” ortaya çıkmıştır. Bu edebiyatın usûl ve tutarlılık açısından taşıdığı iki kusura hatta iki haksızlığa işaret etmek gerekir: Birincisi, dindarlık adına yapılan hataların ve yanlış […]