Sonsuza Dek Bilinmediler: İnşa Edilemeyen Matematiksel Nesnelerin Varlığı
“Tanrı sayıları yarattı, geri kalan her şey insan işi.” L. Kronecker Kronecker’in matematiksel nesnelerin inşası tartışmalarında sarf ettiği bu meşhur sözü farklı yorumlara açıktır. Hemen akla gelebilecek bir tanesi matematiği bir temele oturtma çabalarının en azından bir metafiziksel ilkeye muhtaç olduğudur. Sayıların ister biz tanımlamadan önce de orada olduklarını savunan gerçekçilerden olalım, ister onları […]
Gayb ve İktidar
1. Günümüzde iktidarın en önemli başarısı, kendisini gizleyerek etkin olmayı başarmasıdır. İktidar dediğimizde aklımıza hemen dar anlamı ile siyaset ve siyasî iktidar gelmemelidir; iktidar siyaseti de ihtiva etmekle birlikte, siyaseti aşan daha geniş bir alan ile alakalıdır. Farklı formlarda bulunan gücün, etkin olduğu tüm ilişkilerde iktidardan bahsedilebilir. Küresel güçlerin insanların hayatında kendilerini gizleyerek, belki kendilerini […]
Teoloji ve Metafiziğin Görünür Hale Gelmesi: Gaybın Kurumsallaşması
“Kelam/Logos insan olup aramızda yaşadı…” (Yuhanna 1:14) Yuhanna İncili’ndeki bu ifade, Hıristiyan inancında bedenleşen bir tanrısal varlık olarak Tanrı Oğlu’nun İsa Mesih olarak enkarne olduğunu vurgular. Bununla Hıristiyanlık, Tanrı’nın İsa Mesih şeklinde enkarne olduğuna ve görünür hale geldiğine inanır. Nitekim aynı İncil’de İsa Mesih, kendisine “Bize Baba’yı göster” diyenlere “Beni görmüş olan, Baba’yı görmüştür. […]
Gaybın Anahtarı Kimdir veya Nedir? Mefâtîhu’l–Gayb ve Miftâhu’l–Gayb Üzerine
İslam düşünce geleneğinde muhtelif zümrelerin nübüvvet kavrayışında bilhassa ulûhiyet tasavvuruna bağlı olarak bazı açılardan derin farklılıklar bulunur. Farklılıkların yoğunlaştığı meselelerden biri, insanın gayba dair idrakinde nebinin ve vahyin işlevinin ne olduğudur. Kelamcılar, esas itibariyle peygamberin getirdiği haber üzerinde dururlar ve haberin kendisini bilgi kaynaklarından biri olarak değerlendirirler. Buna göre Hz. Peygamber[sav] ve diğer bütün peygamberler, […]
Metafizik ve Gayb
Metafiziğe yönelik eleştirilerin ve kuşkucu yaklaşımların bir kısmı, metafizik kapsamına giren ve duyular tarafından idrak edilemeyen bir kısım meselelerin insan aklı için de gaybî olduğu ve aklın başka bir bilgi vasıtasına yahut başka türden bir idrakle desteklenmeye ihtiyaç duyduğu mülahazasından kaynaklanır. Bu mülahazayı belirginleştirmek için metafiziğin bir disiplin olarak kapsamını kısaca özetleyelim. Metafizik üç temel […]
Mugayyebât-ı Hams Bağlamında Nas Yorumunda Müphemlik ve Sınırlar
Çerçeve Tefsir ve hermenötik disiplininin teorik derinliği, anlama hadisesinin dışarıdan görüldüğü kadar sade, kolay ve doğrudan olmadığını gösterir. Ortalama bir okur, herhangi bir metnin kolaylıkla anlaşılabileceğini, farklı ya da “yanlış” anlamaların birer kusur olarak er ya da geç tasfiye edilebileceğini düşünebilir. Ancak yüzyılları aşan yorum pratikleri, güçlü ekol ve yorumcuların ihtilaf ettikleri meselelerde taraflardan bir […]
Gaybın Estetiği
Aslanın kuzeni olan ve halk inançlarına göre aslanın aksırığından doğmuş olan kedinin içtiği sudan abdest alınabilir. Ebu Hureyre’nin heybesinde taşıdığı bir kedinin de Hz. Peygamber’i tehlikeli bir yılandan kurtardığını ve bundan ötürü Hz. Peygamber’in kedinin sırtını okşadığı ve hâlâ pek çok kedinin sırtındaki ya da kafasındaki şeritlerin Hz. Peygamber’in parmak izleri olduğu söylenir. Ayrıca kedilerin […]
Fizik, Metafizik ve Gayb Ayrımı Bağlamında Dinin Ontolojik Statüsü Üzerine Bir Teklif
Başlangıçtan günümüze değin dine dair ortaya konulan tanım veya yaklaşım biçimleri ya felsefenin gölgesinde kalmış ya da modern zamanlarda olduğu üzere içeriklerini, beşeri ve sosyal bilimlerin kurgu mantığının elverdiği ufuk içerisinde kazanmışlardır. Dinin, felsefî veya bilimsel bir muhakeme mantığı içerisinde ele alınmasının, dine ait tezahür ve fonksiyonların temyiz edilip, anlaşılması bakımından oldukça elverişli sonuçları olsa […]
Varlık Bağı ile Bilgi Bağı Çatalında ‘Gayb’
“Bir şey hakkında yargıda bulunmak, o şeyin tasavvurunun bir uzantısıdır.” [الحكم على الشيء فرعٌ عن تصوّره] kuralı gereği, gayb hakkında herhangi bir yargıda bulunabilmek için mefhûmunun açık-seçik bir şekilde belirlenmesi gerekir ki, farklı misdâkları arasında herhangi bir karışıklığa mahal bırakılmasın. Bu yazı çerçevesinde gayb kavramını metafizik, bilinmeyen/bilinemez ve numen ile sınırsız ve sonsuz gibi diğer […]
Telbis-i İblis: İlerleme, Özgürlük ve Gayba İman
Bugün ister fiziksel gerçekliğin kuruluşunda isterse de bireyin pratik yaşamının inşasında gaybî herhangi bir ilkeye müracaat etmek gereksiz, anlamsız ve hatta tehlikeli bulunmaktadır. Gaybî ilkelere böylesi bir müracaatın gereksiz ve anlamsız sayılması, bunun doğuracağı tehlikelerle ilgili bazı değerlendirmelere dayanır. Bu tehlike değerlendirmesinin sebebi ise görünen maddî dünyanın bu şekilde işlemesinin ona içkin görünmeyen ilkelerle gerçekleştiği […]