Elmalılı Hamdi’nin (ö. 1942) Metâlib ve Mezâhib tercümesinin meşhur “dîbâce”si, Hıristiyanlık–İslam ve modern Batı felsefesi–İslam düşüncesi arasında yaptığı derinlikli karşılaştırmalar; felsefe–din ve akıl–nakil ilişkisine dair hayranlık uyandıran tahlilleriyle temayüz eden bir metindir. Bu karşılaştırma ve tahliller sadedinde Elmalılı Hamdi, konuyu peygamberlik meselesine getirerek şu dikkat çekici tespitleri yapar:
“Burada şunu kaydetmeden geçemeyeceğim ki vahdâniyet–i ilâhiye etrafında bu gayeye ermiş olan Avrupa felsefesinde henüz bir mebhas–i nübüvvet açılmamıştır. İlmü’n–nefsin tespit ettiği bazı vâkıât–ı ruhiye dolayısıyla olsun felsefe–i garbiyede bir mebhas–i vahiy ve nübüvvet bulunamaması henüz büyük bir noksandır. “Mebhas–i nübüvvet ilm–i akâid–i edyâna mahsustur” denilmesin. İlm–i akâid–i edyâna mebhas–i ulûhiyetin taallukuyla mebhas–i nübüvvetin taalluku arasında esaslı hiçbir fark yoktur. Bunların her ikisi de salâhiyet–i akliye ve felsefiye ile cây–ı bahse konulur. Binâenaleyh İbn Sînâ’nın gerek Şifâ’sında ve gerek İşârât’ında yaptığı gibi “Nübüvvet mümkün müdür?”, “Mümkünse vâki midir?” suallerini vaz ederek ve vâkıât–ı nefsiye ve rûhiyeyi gözden geçirerek nübüvvet ve velâyet metâlibini dahi metâlib–i felsefiye meyânında halletmek lazımdır. Çünkü nübüvvet bir vâkıadır, vâkıa–i din buna müteferridir.”1
Alıntının devamındaki paragraflar, Elmalılı Hamdi’nin, İbn Sînâ’nın, Aristotelesçi psikoloji/epistemolojiyi genişletip derinleştirerek tesis ettiği peygamberlik öğretisinin, modern psikolojinin sağladığı imkânlarla daha ileriye taşınabileceğine dair bir umut beslediğini gösterir. Böyle bir umudun ne kadar gerçekçi olduğu sorusunun cevabını işin ehline bırakarak bu yazıda İbn Sînâ’nın peygamberliğe dair bir başka açıklamasına odaklanacağım. Bunu, geniş bağlamı açısından “siyaset”, daha özel olarak ise “yasa” merkezli öğreti olarak nitelemek mümkün.