Teknoloji için Sınır Bir Yerden Geçer mi?

Köken Konum Arayışında Teknoloji

Beceri anlamına gelen techne kelimesinden uzun bir yolculuk sonunda türeyen teknoloji, kökünde yer alan beceri ve maharet anlamından ne derece ayrılmıştır? Beceri ve maharet, bireyi imleyen ya da yapan tek bir şahıs iken teknik kavramı, bu imayı daha yerinde kuşatmaktadır. Bu anlam eşleşmesi, yirminci yüzyılın başına kadar techne’nin yaygın karşılığı olarak kullanılmaktadır. Ancak yirminci yüzyılın ilk çeyreğinden sonra endüstriyel sanat adı altında anılan üretim etkinliği, daha ziyade tek bir bireyin beceri ve maharetini aşan ve çok sayıda ürünün üretilmesine işaret eden teknoloji ifadesi olarak doğmuştur. Maharet ya da beceri, birim zamanda üretilen ürünün hacimsel artışına oranla endüstriyel sanat olarak tanımlanmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrasında ise maharet ve beceri köküne hiçbir vurgu taşımayan bir çerçevede teknoloji kavramı yaygın kullanıma girmiştir. Techne ile teknoloji arasındaki anlam irtibatı eksikliği, en iyi insan düşünce etkinliğinin modern dönemde ortaya konulan ilk sınıflandırma çalışmalarından takip edilebilir. 

Sınıflandırma çabalarının günümüze kadar en kalıcı olanı kütüphanelerle ilgili olarak 1876’da Melvil Dewey’in ondalık sınıflandırma sisteminde 600’lü “Faydalı Sanatlar” (tıp, mühendislik, tarım, ev ekonomisi, mühimmat, vb.) grup numarasının nasıl 500’lü “Doğa Bilimleri ve Matematik” ile 700’lü “Sanatlar” arasına sıkıştırıldığına dikkat edilebilir. Başlangıçta “teknoloji” yalnızca piroteknik (ekzotermik kimyasal tepkimeler), “şaraplar, likörler ve biralar” ve metalürji ile birlikte birkaç faydalı sanattan biri olarak “kimyasal teknoloji” grubu altında yer alıyordu. Başka bir deyişle, “teknoloji”, on dokuzuncu yüzyıl İngiliz dilinde merkezî kategori değildi. “Faydalı Sanatlar”, önce ‘Uygulamalı Bilim’ ve ardından 1958’de ‘Teknoloji’ ile değiştirildiği İkinci Dünya Savaşı sonrasına kadar Dewey sistemindeki dokuz temel kategoriden biri olarak kaldı.¹ Aynı yıl, H. W. Wilson Company’nin 1913 yılında oluşturduğu teknik literatürün Endüstriyel Sanatlar Dizini’nin² adı Uygulamalı Bilim ve Teknoloji Dizini³ olarak değiştirilmiştir.