Bir sanat eserini sanat eseri yapan şey nedir? Beğeni duygusuna hitap etmesi mi? Bir aklî idrâki duyusal forma indirebilmesi mi? Sanat, gücünü duyu–akıl yahut sezgi–akıl farklılığından mı alır? Yoksa sanat, ruhun farklı bir temaşası mıdır? Soruları serapa çoğaltabiliriz. Fakat soruların çokluğu ile cevapların çokluğu arasında doğru orantı olduğu söylenemez. Zira sanat, insanın üç aslî arayışından birinin ürünü olarak meydana gelir. İnsan, doğruyu, iyiyi ve güzeli arar. Doğru, bizim öğrenme ve bilme arzumuzu; iyi, kendimiz için yararlı ve zararlı olanı kavrayıp buna göre tercih etme arzumuzu; güzel ise hoşlanma ve beğenme arzumuzu doyurur. Doğru arayışından bilimler ve metafizik; iyi arayışından ahlâk, siyaset, hukuk ve iktisat; güzel arayışından ise farklı alanlarıyla sanat ortaya çıkar. Her ne kadar farklı yaşam tecrübeleri ve araştırma alanlarına yol açsalar da doğru, iyi ve güzel birbirinden bağımsız olarak kavranabilir şeyler değillerdir. Dolayısıyla doğru, iyi ve güzel, bağımsız alanları değil daha ziyade özerk alanları ifade eder. Her üçü de insanın varlık bakımından tek bir şey olan ilgisinin farklı görünümleri olarak kavranabilir. Bunları ayrıştıran şey, her birinin diğerinde ulaşılamayan bir farkındalık sunmasında gizlidir.
Bu yazıda söz konusu birlik ve farklılık yönlerini belirginleştirmeyi mümkün kılacak şekilde beş hususa dikkat çekmeyi amaçlıyorum. Birincisi: Bir şeyin doğru, iyi ve güzel olduğu yargıları, aklî idrâkin işlevleridir. İkincisi: Doğruluk, iyilik ve güzellikten her biri bir uyum olmakta birleşirler. Aralarındaki farklılık uyumun türü veya nesnesinden kaynaklanır. Üçüncüsü: Doğruluk, iyilik ve güzellik yargısı ile doğruluk, iyilik ve güzellik bir ve aynı değildir. Dördüncüsü: Herhangi bir şeyin doğruluğu, iyiliği ve güzelliğinin birleştiği ve aynı anlama geldiği bir seviye olmadığı takdirde bunların herhangi birinden bahsetmek mümkün değildir. Beşincisi: Hem idrâke konu olan varlık hem de aklî idrâkin kendisi katmanlı bir yapıya sahip olduğundan doğruluk, iyilik ve güzellik de katmanlı bir yapıya sahiptir ve bu katmanları fark etmenin tek bir yolu yoktur. Bu beş meseleyi açıkladıktan sonra sanat hakkında kısa bir değerlendirme yapacağım.