Rousseau’nun Toplum Anlaşması ve İnsan Özgürlüğü
Rousseau’nun toplum anlaşması tezi, kaynağı ne olursa olsun, Hristiyanca bir düşünce olan “insanın Tanrı tarafından terk edildiği” varsayımını ciddiye alan bir yaklaşıma dayalı ve terk edilmiş olduğu varsayılan insanın varlığını sürdürmesinin makul yolu olarak geliştirilmiştir. Bu durum hemen bütün modern Batı düşüncesi için geçerlidir. İnsan hürriyetinin metafizik bir sorun olmaktan çok, pratik bir sorun olarak […]
Serbest, Serseri, Özgür
1. Özgürlük, insanın kendi saadetini, yani kemalini arama imkânıdır. Ve bu imkânı ondan kimse alamaz. Ancak kendisi, kendisine sunulan imkânı fark etmeyerek veya ihmal ederek, kendi kemalinden eksik kalabilir. İnsan kemalini ancak diğer insanlarla birlikte elde edebileceği için, kemalin ve özgürlüğün yolu, diğer insanlardan geçer. İnsan kemalini kendisi kendi başına tesis edebilir mi? İnsan diğer insanlarla, […]
Şerhu’l–Mevâkıf’ta İrade Bahsi
Birinci Maksat: İradenin Tarifi Denilmiştir ki irade, menfaat inancı veya zannıdır. Bunu söyleyen, pek çok Mu‘tezile kelamcısıdır. Onlar şöyle demiştir: Kudretin fiilin iki tarafına nispeti eşittir. İki taraftan biri hakkında menfaat inancı veya zannı meydana geldiğinde kudret sahibi kimse nezdinde o taraf diğerine baskın gelir ve onun kudreti o şeye tesir eder. Denilmiştir ki irade […]
İmâm Mâtürîdî’de İnsan Özgürlüğünün Temel Unsurları: İrade, Kudret ve Kesb
1. İnsanın fiillerinin nispet edilmesi gereken özne Allah mıdır insanın kendisi midir? Bu, kelâm tarihinin başlangıcına kadar geri götürülebilecek olan insanın özgürlüğü tartışmasının temel sorusudur. Erken dönemden itibaren kelâmcılar bu soruya çeşitli cevaplar vermişler ve cevapları doğrultusunda gruplara ayrılmışlardır. Öyle ki iki uç görüşü temsil eden Cebriyye ile Kaderiyye doğrudan bu soruya verdikleri cevaptan isimlerini […]
İnsan Olmanın Hafifliğine Ermek: Özgürlük
Genel olarak düşünce tarihinin en çetin meselelerinden biridir özgürlük. Bir yandan irademiz olduğunu ve bir kısım davranışlarımızı kendi irademizle tercih ettiğimizi hiçbir uyarıcıya ihtiyaç duymadan biliriz, diğer yandan da irademizi yönlendirilen âmillere baktığımızda bize ait iradenin olup olmadığından kuşkuya düşebiliriz. İrademizin varlığını sorunlu hale getiren muhtelif âmiller, insanlığın bilinen tarihinde çeşitli dönemlerin tefekkürüne damga vuracak […]
Liberal Özgürlük ve Eleştirileri
Özgürlük, liberal düşüncenin merkezî kavramlarından biri. Liberal düşünürler için devletin temel amacı bireylerin kendi hayatlarını diledikleri gibi yönlendirebildikleri, belirleyebildikleri bir yönetim kurmak ve bireyin tercihlerini kısıtlayan herhangi bir etkeni sınırlamak. Devletin, iyi hayatın ne olduğu konusunda nötr olması fikri de bu bağlamda liberalizm için temel bir fikir. Liberal nötrlüğü savunanlar için bireylerin hayatı başka insanların […]
Vesilecilik ve İnsan Özgürlüğü
Bektâşî sık sık “Her şey Allah’tan, her şey Allah’tan” diye mırıldanarak dolaşır dururmuş. Bektâşî yine böyle mırıldanarak dolaşmakta iken bir genç muziplik olsun diye sessizce yaklaşarak Bektâşî’nin ensesine okkalı bir şaplak atmış. Canı fena halde yanan Bektâşî’nin kızgınca dönüp kendisine ters ters baktığını görünce; “Ne öyle bakıyorsun baba erenler” demiş genç, “Hani her şey Allah’tandı?”, […]
Varoluşçu Özgürlük Fikrinin Eleştirisi
Kökleri 19. yüzyılda olmakla birlikte, bilhassa 20. yüzyılın ilk yarısına damgasını vuran varoluşçuluk, varlık karşısında oluşa, öz karşısında varoluşa, akıl ve düzen karşısında ise irrasyonel yönleriyle tebarüz eden yaşam ve hatta kaosa vurguyla ön plana çıkan bir düşünme ve eyleme pratiğine karşılık gelmektedir. Kierkegaard’ın, “Bilgi ile uğraşmaktan var olmayı unuttuk”, “Var olan birey kendine dönüşendir…” […]
Kend’öz’ün Geleceğe Yönelik Bir Eylemi Olarak Özgürlük
İnsanın özgürlük gibi kavramları kendine konu kılması kızgın bir demiri, sırf merak için eline alıp tutmasına benzer. Kızgın demiri kişi, ne kadar dayanıklı olursa olsun uzun bir süre elinde tutamazsa da bizatihi o an bir deneyim olarak önemlidir. Çünkü özgürlük gibi kavramlar, istidlâlî bir anlatı içinde açıklanmaya ve âşikâr kılınmaya çalışılsa da yine de bir […]
Keyif Bozucu Bir Özgürlük Yazısı
Özgür irade konusunu müzakere etmeye başladığımızda, kaçınılmaz bir şekilde onun varlığıyla ilgili bir soru gündeme gelir. Çünkü insan iradesini yönlendirme kabiliyetine sahip daha yukarı ya da aşağı etkenlerin varlığı söz konusu edildiğinde, insanın özgür iradesini ispat daima temel bir mesele haline dönüşür. İslam düşüncesi açısından bakıldığında, yaratan ve her şeyi bilen bir Tanrı’nın varlığı karşısında […]